Wereldleed
We leven in een wereld waar velen lijden
Geweld, armoede, klimaatverandering en racisme zijn slechts enkele van de factoren waardoor miljoenen mensen in wanhoop leven. Momenteel zijn 91,9 miljoen mensen (officieel) uit hun huizen verdreven als gevolg van geweld, honger of natuurrampen (UNHCR, 2020). 11,2 miljoen verblijven daarvan in Colombia. Miljoenen anderen worden gedwongen in die omstandigheden te blijven, want ze kunnen nergens anders heen.
Het leven in deze omstandigheden veroorzaakt een hele reeks nieuwe problemen, wat toevoegt aan hun toch al onvoorstelbare hoeveelheid leed. Sommigen hebben dierbaren zien sterven, moeders en vaders opgeblazen door buitenlandse bommen, zoontjes uitgehongerd en dochters verkracht. Ze laten alles en iedereen achter waar ze van houden, verbannen uit hun huizen en vreemdelingen in hun bestemmingen, worden ze nu geconfronteerd met discriminatie, racisme en stigmatisering. Na lange dagen worstelen om wat eten op tafel te krijgen, worden ze als criminelen behandeld vanwege hun huidskleur, afkomst of sociale status. Ontzegd van papieren, onderwijs en gezondheidszorg worden velen uitgebuit door bendes en bedrijven die hun wanhoop gebruiken voor hun eigen voordeel. Als je op keer wordt herinnerd aan je waardeloosheid en keer op keer beschuldigd wordt van misdaden die je niet hebt gepleegd, komt het punt waarop sommigen die leugens zelf gaan geloven. Omdat ze zich niet beter voelen dan een crimineel, aanvaarden ze hun lot of vinden ze ontsnapping in zelfverwonding. Je kan je de psychologische schade voorstellen die deze omstandigheden kunnen veroorzaken, wat mensen in een neerwaartse spiraal duwt die alleen kan eindigen in drugsverslaving, gevangenisstraf of de dood; weer een leven vernietigd, weer een leven verspild, weer een levenspotentie niet vervuld.
Maar we weten ook dat degenen die het meest hebben geleden, degenen zijn die ons het meest hebben geïnspireerd. Nelson Mandela bracht 27 jaar in de gevangenis door voordat hij een einde maakte aan de formele apartheid in Zuid-Afrika. Malcom X verloor zijn vader aan racistische moordenaars, werd een drugsverslaafde crimineel en zat negen jaar in de gevangenis voordat hij één van de meest invloedrijke antiracistische burgerrechtenactivisten ter wereld werd. Over zijn eigen leven merkte hij op:
“Ik geloof dat het bijna onmogelijk zou zijn om ergens in Amerika een zwarte man te vinden die dieper in de goot van de samenleving heeft geleefd dan ik; of een zwarte man die nog onwetend is geweest dan ik; of een zwarte man die tijdens zijn leven meer leed heeft geleden dan ik. Maar pas na de diepste duisternis kan het grootste licht komen; pas na het meest extreme verdriet kan de grootste vreugde komen; pas na slavernij en gevangenis kan de zoetste waardering voor vrijheid komen” (Malcom X, 2007: 498).
Psychiater Viktor Frankl, een overlevende van concentratiekamp Auschwitz, legt uit waarom het leed niet alleen een kwaad is om te vermijden, maar ook deel uitmaakt van de zin van het leven:
“Er zijn situaties waarin iemand wordt weerhouden van de mogelijkheid om zijn werk te doen of van zijn leven te genieten; maar wat nooit kan worden uitgesloten, is de onvermijdelijkheid van het leed. Door deze uitdaging aan te gaan om dapper te lijden, heeft het leven betekenis tot het laatste moment, en het behoudt deze betekenis letterlijk tot het einde. Met andere woorden, de betekenis van het leven is onvoorwaardelijk, want het omvat zelfs de potentiële betekenis van onvermijdelijk leed” (Frankl, 2008: 118).
Met andere woorden, wanneer leed een doel of betekenis krijgt, kan het in iets positiefs worden omgezet, waarbij de neerwaartse spiraal naar boven wordt gedraaid, naar een leven van geluk en vervulling. Dit is het punt vanuit waar we vertrekken. We zien al het leed in de wereld en in plaats van ervoor weg te rennen, kijken we het recht in de ogen en gebruiken het om onszelf kracht te geven, te groeien en te slagen. “De Boeddha noemde het leed een heilige waarheid, omdat ons leed het vermogen heeft ons het pad naar bevrijding te tonen” (Nhat Hanh, 1998: 5). ). Om dit pad te vinden, hebben we een dieper begrip nodig van het leed van de wereld. Het onderstaande beschrijft daarom hoe wij de mechanismen van het leed in deze wereld begrijpen. Dit is de basis waarop Upeksha haar visie, missie en activiteiten bouwt.
De Cyclus van Onzichtbaarheid
Van kinds af aan zijn we bang in het donker. We zijn bang voor wat we niet kunnen zien en totdat we kijken, denken we dat er monsters onder ons bed leven en geesten in onze kasten verschuilen. Hetzelfde gebeurt met gemarginaliseerde groepen mensen zoals vluchtelingen, daklozen en sloppenwijkbewoners. Hun gemarginaliseerde positie in de samenleving zorgt ervoor dat ze niet worden gezien, waardoor anderen spookverhalen maken die ze in monsters veranderen, zoals criminelen, verkrachters of terroristen. Vanwege dit beeld plaatsten we ze in kampen, gevangenissen en laten we ze verdrinken in de oceaan. We voelen ons hier niet echt slecht over, want wie voelt er zich slecht over het leed van een terrorist? Upeksha beschouwt dit als de reden van veel van het leed in de wereld. Het gebrek aan zichtbaarheid van mensen in nood veroorzaakt een gebrek aan compassie en empathie. Omdat we ze niet kunnen zien, creëren we uit angst spookverhalen. We stigmatiseren mensen, creëren stereotypen en we discrimineren, waarmee het leed van degenen die al lijden wordt vergroot. Hoewel juist deze mensen vaker wel dan niet veerkracht lijken te tonen die onze verbeelding te boven gaat, zal op een gegeven moment een limiet worden bereikt. Velen van ons weten hoe het is om op school gepest te worden. Je bent gekwetst, je voelt je slecht over jezelf en je begint na te denken of het waar is wat ze zeggen. Stel je nu voor dat een hele samenleving je pest. Op een gegeven moment zullen mensen zichzelf stigmatiseren en dit zal leiden tot verdere psychische problemen zoals depressie en wanhoop. Stel je voor dat je in een samenleving leeft waar kansen op een beter leven schaars zijn, terwijl veel mensen om je heen je pesten vanwege je huidskleur of je afkomst, en bovendien heb je geen vertrouwen in jezelf en je toekomst. Dit leidt tot schadelijke acties. Soms richting anderen, vaker naar jezelf. Deze acties zullen je alleen maar verder in de duisternis duwen en dan verandert de cyclus in de neerwaartse spiraal. We noemen het de cyclus van onzichtbaarheid omdat dit alles had kunnen worden voorkomen door gewoon te luisteren. Tegelijkertijd is het bekend dat mensen aan de rand van de samenleving zelden de kans krijgen om hun verhaal te vertellen. Aan de "marge van de samenleving" staan kan worden veroorzaakt door van alles, van armoede tot ontheemding en van verslaving tot ziekte. Eduardo Galeano beschrijft:
“De heersende sociale orde verdraait of vernietigt het creatieve vermogen van de immense meerderheid van de mensen en vermindert de mogelijkheid tot creatie – een eeuwenoude reactie op menselijk leed en de zekerheid van de dood – tot de professionele uitoefening ervan door een handvol specialisten” (Galeano, 1992: 133).
De vluchteling, de dakloze, de sloppenwijkbewoner, wat weten we echt van hen? Denk er maar eens over na. Je hebt misschien al vaak van ze gehoord, maar hoe vaak heb je henzelf hun verhaal horen vertellen? Andere mensen vullen die leegte met hun eigen verhalen. Het creëert een cyclus die moet worden doorbroken en dat is precies wat Upeksha ambieert. Daarom streeft Upeksha ernaar ruimtes te bieden waar stemmen te horen zijn die historisch zijn genegeerd en tot zwijgen zijn gebracht. Upeksha wil die spookverhalen weerleggen door ruimtes te creëren met degenen die in de duisternis leven, om de wereld te laten zien wie ze werkelijk zijn, om eenwederzijds begrip te creëren dat leidt tot compassie in plaats van angst, tot solidariteit in plaats van geweld, en tot liefde in plaats van haat.
| De Cyclus van Onzichtbaarheid | Doorbreken van de Cyclus |
|---|---|
| Gebrek aan Zichtbaarheid | Co-creatie van ruimtes om stemmen te laten horen |
| Gebrek aan Compassie en Empathie | Compassie en Empathie zonder Onderscheid |
| Dehumanisering, Stigmatisering en Discriminatie | Upeksha – Liefde zonder Onderscheid |
| Zelfstigmatisering en Zelftwijfel | Zelfliefde en Zelfgeloof |
| Wanhoop en Depressie | Zelfvervulling |
| Zelfverwonding, Drugs en Criminaliteit | Samenleving van Compassie, Empathie en Liefde |
Sociaal Leed
Hoe Verandering Plaatsvindt
Bijvoorbeeld, Antonio Gramsci stelde dat macht vaak niet wordt uitgeoefend doormiddel van dwang, maar door juist doormiddel van toestemming:
“Staatsmacht berust meer op subtiele mechanismen van ideologische integratie, culturele invloed of zelfs psychologische afhankelijkheid” (Thomas, 2013: 21).
Michel Foucault legt verder uit: met dit soort macht
“zijn er geen wapens, fysiek geweld, en materiële beperkingen nodig. Een schitterende formule: macht dat continu wordt uitgeoefend tegen minimale kosten” (1980: 155).
Een belangrijke manifestatie van onzichtbare macht is de creatie van stereotypen, waarbij mensen aannames en voorspellingen doen over het gedrag van andere mensen, op basis van hun perceptie van hen als een ras, klasse of religieuze groep. Psychologen Fiske et al. leggen uit dat psychologisch onderzoek heeft aangetoond dat stereotypen worden gevat in twee dimensies: perceptie van warmte en competentie (2002: 878). Discriminerend gedrag en acties jegens bepaalde groepen wordt gelegitimeerd door het ontbreken van éénvan deze dimensies (Ibid: 879). Fiske et al. wijzen erop dat deze groepen vaak de armen, daklozen, donkere mensen, drugsverslaafden en migranten zonder papieren zijn (2007: 80). Maar het is van toepassing op iedereen die niet past in wat over het algemeen als 'normaal' wordt beschouwd. Wanneer mensen deze stereotypen internaliseren, heeft dat gevolgen voor het gedrag jegens hen (Ibid: 81). Een perceptie van warmte en competentie, leggen Fiske et al. uit, produceert actieve (helpende) en passieve (associatie) facilitering van deze groep, terwijl een tegenovergestelde perceptie actief (aanvallend) en passief (verwaarlozend) schade toe brengt aan de gestigmatiseerde groep (Ibid.). Behalve gedrag produceren stereotypen ook gevoelens die dat gedrag kunnen legitimeren: minachting en medelijden met de koude en incompetente groep, bewondering en afgunst voor de warme en competente groep (Ibid.). Dit verklaart hoe onzichtbaarheid leidt tot het ontstaan van stereotypen die mensen verder in de spiraal duwen. Deze gedrags- en emotionele gevolgen zullen ongelijkheid produceren en vormen van uitsluiting of onderdrukking legitimeren, zoals de Tweede Wereldoorlog ons op de meest extreme manier heeft laten zien.
Sociaal psychologen hebben de theorie bewezen dat vooroordelen grotendeels verband houden met een gebrek aan contact tussen groepen. Het is aangetoond dat contact tussen groepen vooroordelen vermindert door de angst voor de andere groep te verminderen en empathie op te wekken (Pettigrew, 2017: 110). Pettigrew en Tropp hebben erop gewezen dat niet alleen de houding ten opzichte van de ander gunstiger wordt tussen de directe deelnemers, maar ook de houding ten opzichte van de hele outgroup (2006: 766). Het verbinden van mensen is daarom een belangrijk instrument om discriminatie en haat tegen te gaan.
Het is echter belangrijk om te begrijpen dat deze stereotypen niet zomaar uit het niets komen. Pettigrew wijst erop dat "autoritaire leiders lang hebben begrepen dat ze volgers kunnen aantrekken door de perceptie van gevaarlijke bedreigingen voor de samenleving te versterken en eenvoudige oplossingen aan te bieden" (2017: 112). Of zoals George Orwell het omschrijft:
“Politieke taal is ontworpen om leugens waarheidsgetrouw te laten klinken en moord respectabel te maken, en om de schijn van soliditeit te geven aan pure wind” (2004: 120).
Op deze manier kunnen stereotypen actief worden geproduceerd door machthebbers om een bepaalde agenda te propageren of om acties te legitimeren die anders misschien crimineel zouden klinken. Dit wordt geconceptualiseerd in wat Green 'verborgen kracht' noemt (2016: 30). ). Green stelt: "de discussie over de waarheid vindt meestal plaats parallel aan een schimmige wereld van concurrerende verhalen die weinig basis of interesse hebben in bewijs" (Ibid.). Eduardo Galeano schrijft poëtisch hoe de verhalen van de machthebbers hun weg vinden in de geschiedenisboeken en kranten, terwijl die van de armen kwijtraken:
“Officiële geschiedenis, het verminkte geheugen, is een lange, zelfzuchtige ceremonie voor degenen die de bevelen in deze wereld geven. Hun schijnwerpers verlichten de hoogten en laten de graswortels in duisternis achter. De altijd onzichtbare zijn op zijn best rekwisieten op het toneel van de geschiedenis” (1998: 509).
De verzonnen verhalen over vluchtelingen, daklozen en sloppenwijken dragen doorgaans bij aan dit beeld van koudheid en onbekwaamheid. Ze worden vaak omschreven als gewelddadig, ongeschoold en immoreel. Deze beelden, deze stereotypen, ook al zijn ze niet waar, hebben zeer reële gevolgen. Ze legitimeren geweld, opsluiting en mensenrechtenschendingen tegen deze mensen. In de Tweede Wereldoorlog hebben we het ergste van dit fenomeen gezien, maar we moeten ons bewust zijn van dergelijke wreedheden en onrechtvaardigheden in onze hedendaagse wereld. Kinderen verdrinken in Europese wateren, worden vermoord door de politie in de Verenigde Staten en door staatsgesteunde paramilitairen in Colombia. Dit alles gebeurt vaker wel dan niet zonder enige gevolgen door het bestaan van stereotypen die dit soort acties legitimeren. Het bestrijden van die stereotypen ligt daarom aan de basis van het bereiken van gerechtigheid in de wereld.
Leer Lief te Hebben
“Wees alsjeblieft niet bang voor ons. We zijn meer bang voor uw reacties. We zijn gebroken mensen die worden achtervolgd door ons verleden, onze toekomst en onze dromen. We zijn ternauwernood ontsnapt aan de dood, de oorlog, de verkrachtingen, de moorden en de moordenaars - we hebben familie die dat niet is gelukt - denk alsjeblieft niet dat die monsters ons vertegenwoordigen. We zwommen door het bloed van ons land en hielden ons hoofd nauwelijks boven water om te ademen, te overleven en nog een dag te leven. We verlieten onze huizen, we verlieten onze geschiedenis. We lieten onze dierbaren achter zonder tijd te hebben om om hen te rouwen. We hebben ons hart meegebracht, maar we zijn in stukken gebroken. We zijn hier niet gekomen om je kwaad te doen, we zijn gekomen om te genezen” (Abawi, 2018: 269).
We weten welke schade stereotypen kunnen aanrichten. Mijn oudtante Corrie ten Boom weet hier alles van, aangezien zij en haar zus in de Tweede Wereldoorlog naar het concentratiekamp Ravensbrück zijn gestuurd. Terwijl ze in het kamp was, zei Corrie's zus Bettie:
“Corrie, als mensen kunnen leren te haten, kunnen ze ook leren lief te hebben! Wij moeten de manier waarop vinden, jij en ik, hoelang het ook zal duren…” (Ten Boom, 1971: 164).
Twee dagen later zou Bettie sterven. Maar haar woorden bevatten een waarheid die belangrijk is om niet te vergeten. Te midden van de wreedheden van nazi-Duitsland, wetende dat ze waarschijnlijk zou sterven door manier waarop ze werd behandeld door de bewakers op een manier die we ons nu niet eens kunnen voorstellen, was ze sterk genoeg om te onthouden dat deze haat niet intrinsiek aan de menselijke natuur. Haat wordt aangeleerd, en daarom kan het ook worden afgeleerd. Waar Bettie niet in staat was om haar woorden in daden om te zetten, zal Upeksha haar wijsheid opnemen en er alles aan doen om haat te ontkrachten en te vervangen door compassie voor iedereen. Upeksha is een boeddhistisch woord dat liefhebben zonder onderscheid betekent. Om van iedereen te kunnen houden zonder discriminatie is het belangrijk dat we elkaar als mens zien. We kunnen alleen compassie en empathie hebben als we begrip hebben. Om degenen die lijden te helpen, moeten we hun leed daarom met compassie begrijpen. Het volgende deel gaat daarom in op de psychische verwondingen die mensen kunnen hebben als gevolg van wreedheden zoals geweld, oorlog, armoede, ontheemding, ziekte, verlies van vrijheid, discriminatie en haat.
Psychologisch Leed
Om een inclusieve samenleving te creëren
Het is essentieel om PTSD, depressie en angst te begrijpen, zijnde de meest voorkomende psychische stoornissen die worden veroorzaakt door traumatische en stressvolle ervaringen zoals gedwongen ontheemding, geweld, oorlog, armoede en andere gebeurtenissen.
PTSD is een term die voor het eerst tijdens de Eerste Wereldoorlog verscheen onder de naam ‘Shell shock’. Het werd voor het eerst gebruikt om de mentale nasleep van veteranen te beschrijven als reactie op wat ze in de oorlog hebben meegemaakt. Latere studies toonden aan dat dit syndroom niet alleen voorkomt bij soldaten of oorlogsoverlevenden, maar bij iedereen die een traumatische gebeurtenis heeft meegemaakt. Het belangrijkste kenmerk van PTSD is dat de symptomen blijven bestaan lang nadat de traumatische gebeurtenis is geëindigd. De belangrijkste symptomen (niet de enige) zijn verontrustende gedachten en flashbacks, het blokkeren van de gebeurtenis uit het geheugen, negatieve gedachten, emotionele reactiviteit en een negatief beeld van de toekomst (Crocq & Crocq, 2000).
Depressie is een psychische stoornis met symptomen zoals een permanent of constant gevoel van verdriet, verlies van interesse in dingen, hopeloosheid, verandering in het slaappatroon en trage cognitieve vaardigheden. Hoewel iedereen wel eens last heeft van deze symptomen, is de constante aanwezigheid ervan die de levensstructuur van een persoon verstoort, wat het een pathologische aandoening maakt. Depressie kan verband houden met de ervaring van een traumatische gebeurtenis, hoewel het ook een product kan zijn van de omgeving, de opvoeding en de genen van het individu (Paykel, 2008).
Ten slotte is een pathologische angststoornis het constant aanwezige gevoel van angst en zorgen (Lambert & Baruch, 2007). Bij deze aandoening draaien de gedachten van een persoon vaak om fataliteit en tragedie, en de perceptie van de toekomst is onzeker en negatief. De voortdurende zorg van een nog te beleven tijd verstoort de dagelijkse activiteiten van het heden. Deze aandoening heeft niet alleen invloed op de dagelijkse activiteiten, maar heeft ook een negatief effect op de eigenwaarde, het zelfperspectief en het vermogen om beslissingen te nemen (Ibid.).
Deze drie concepten zijn essentieel om te begrijpen waarom een psychologische benadering zo belangrijk is voor het werk met gemarginaliseerde bevolkingsgroepen. De leefsituatie in combinatie met sociale marginalisatie en het bestaan van een negatief beeld als gevolg van stereotypen en culturele segregatie, creëren fysieke en mentale toestanden van constante spanning, hopeloosheid, twijfel aan zichzelf, angst en depressie. Deze gemoedstoestand maakt het voor de individuen bijna onmogelijk om mee te doen en bij te dragen aan de samenleving. Daarom is het essentieel om ruimtes te creëren voor creatie, berusting en wederopbouw, niet alleen van het individu maar van de samenleving als geheel. Deze ruimte is bedoeld om ons de kans te geven om onszelf van binnenuit te zien, om te weten wat er mis is, maar bovenal om erachter te komen welke talenten en capaciteiten we hebben, die we kunnen gebruiken om een toekomst op te bouwen waar we niet bang voor zijn maar naar verlangen.
Upeksha heeft gekozen voor het gebruik van een niet-conventionele behandeling. Ten eerste zien we de noodzaak van een minder invasieve en meer geïnternaliseerde en zelfreflecterende interventie, omdat het voor mensen vaak moeilijk kan zijn om hun pijn recht in de ogen te kijken. Kunst bijvoorbeeld, heeft het vermogen om een gebeurtenis te externaliseren waardoor de persoon de ervaring van buitenaf kan observeren en er zonder oordeel op kan reflecteren. Socioloog Vianne stelt dat conventionele westerse behandeling weinig begrip heeft voor alternatieve geneeswijzen, waaronder kunst, muziek, dans, meditatie en yoga. Ze benadrukte dat het begrijpen van iemands cultuur een essentieel onderdeel is van genezing. Het is daarom noodzaak om gemeenschappen in hun eigen taal te benaderen. Latijns-Amerikaanse en oosterse gemeenschappen benaderen de psyche bijvoorbeeld op een meer spirituele manier dan wat gebruikelijk is in de westerse geneeskunde. Upeksha past haar projecten daarom aan op culturele en individuele benodigdheden. We geloven erin dat de heling uiteindelijk alleen van binnenuit kan komen en de manier van heling moet daarom zo dicht bij het hart liggen als mogelijk.